In België vereist de afwikkeling van een erfenis tal van juridische, fiscale en administratieve stappen. Bij een overlijden moeten de erfgenamen een reeks wettelijke verplichtingen vervullen om het vermogen van de overledene correct over te dragen en de successierechten te vereffenen. Elke Gewest (Vlaanderen, Wallonië, Brussel) past zijn eigen fiscale regels toe, wat de nalatenschap complex kan maken afhankelijk van de woonplaats van de overledene en de samenstelling van zijn vermogen. In 2025 is een goed begrip van de te volgen stappen cruciaal om vertragingen of boetes te vermijden.
Openen van de nalatenschap en overlijdensaangifte
De eerste stap bij elke nalatenschap is de officiële vaststelling van het overlijden. De overlijdensaangifte moet binnen 24 uur na het overlijden gebeuren bij de burgerlijke stand van de gemeente waar het overlijden plaatsvond. De ambtenaar maakt vervolgens een overlijdensakte op die nodig is voor alle verdere formaliteiten.
Juridisch gezien wordt de nalatenschap geopend op het moment van overlijden. De erfgenamen worden dan automatisch eigenaar van de goederen én aansprakelijk voor de schulden van de overledene, zelfs vóór alle fiscale formaliteiten zijn vervuld. Zij kunnen echter kiezen: de erfenis zuiver aanvaarden, onder voorrecht van boedelbeschrijving aanvaarden of verwerpen. Elke keuze heeft specifieke fiscale en vermogensrechtelijke gevolgen die goed moeten worden afgewogen.
Opstellen van een akte van bekendheid
De akte van bekendheid wordt doorgaans opgesteld door een notaris. Dit officiële document identificeert de wettelijke erfgenamen en bepaalt hun respectieve aandeel in de nalatenschap. De notaris controleert ook of er een testament of andere laatste wilsbeschikking bestaat. Wanneer het vermogen onroerend goed bevat, is tussenkomst van een notaris verplicht om de overdracht te regelen en de registratie bij het hypotheekkantoor in orde te brengen.
Aangifte van de nalatenschap bij de belastingdienst
Een van de belangrijkste fiscale stappen is het indienen van de aangifte van nalatenschap bij de bevoegde belastingdienst. In België zijn de successierechten een bevoegdheid van de Gewesten. De wettelijke termijn voor het indienen van de aangifte bedraagt vier maanden vanaf het overlijden (voor overlijdens in België). Bij laattijdige indiening kunnen nalatigheidsinteresten en boetes worden opgelegd.
De aangifte omvat het volledige vermogen van de overledene op het moment van overlijden: onroerende goederen, bankrekeningen, beleggingen, voertuigen, enz. Ook eventuele schulden worden vermeld en in mindering gebracht op het actief voor de berekening van de verschuldigde successierechten.
Successierechten per Gewest
De tarieven van de successierechten verschillen naargelang het Gewest waar de overledene fiscaal woonde: Brussel, Wallonië of Vlaanderen. Elk Gewest hanteert progressieve tarieven op basis van de graad van verwantschap én het bedrag dat wordt overgedragen. Echtgenoten en kinderen genieten lagere tarieven, terwijl verre familie of derden aan hogere tarieven worden onderworpen.
In 2025 blijven er specifieke vrijstellingen en verminderingen gelden, afhankelijk van het type overgedragen goederen. Sommige Gewesten geven bijvoorbeeld een korting op de gezinswoning die wordt geërfd door de langstlevende echtgenoot of de kinderen. Eerder gedane schenkingen kunnen ook invloed hebben op het uiteindelijke bedrag aan te betalen rechten.
De rol van de notaris bij het beheer van de nalatenschap
De notaris speelt een centrale rol in het hele opvolgingsproces. Hij stelt een inventaris van het vermogen op, adviseert de erfgenamen over fiscale keuzes en ziet toe op de naleving van de wettelijke verplichtingen. Bij onroerende goederen zorgt hij voor de publicatie van de akten bij het hypotheekkantoor.
Wat de banktegoeden betreft: financiële instellingen eisen eerst de juiste documenten van de nalatenschap alvorens de rekeningen van de overledene vrij te geven. Sommige rekeningen, zoals een e-depo huurwaarborg, kunnen ook deel uitmaken van de nalatenschap, indien de overledene een huurwaarborg aanhield als huurder of verhuurder. Deze fondsen worden dan opgenomen in het actief van de nalatenschap, na regularisatie van de huursituatie.
Verdeling van de goederen en afsluiten van de nalatenschap
Zodra de aangifte is ingediend en de successierechten zijn betaald, kunnen de erfgenamen overgaan tot de verdeling van de goederen. Als er overeenstemming is tussen de erfgenamen, kan dit in der minne gebeuren. Bij betwisting moet een gerechtelijke verdeling worden opgestart bij de bevoegde rechtbank.
Zodra alle activa zijn toegekend en de schulden zijn vereffend, wordt de nalatenschap juridisch afgesloten. De erfgenamen worden dan volledig eigenaar van hun aandeel en kunnen vrij over de verkregen goederen beschikken.
In België blijft het afhandelen van een erfenis in 2025 een juridisch en fiscaal complex proces. Van de overlijdensaangifte tot de verdeling van de goederen: elke stap vereist nauwkeurigheid en respect voor de termijnen. Begeleiding door een notaris is meestal onmisbaar om fouten te vermijden en de rechten van alle partijen te waarborgen.
Zelfs specifieke elementen zoals fondsen in een e-depo huurwaarborgrekening kunnen een impact hebben op de nalatenschap en moeten correct worden geïnventariseerd. Een goede voorbereiding blijft de sleutel tot een vlot verloop van de successie en de bescherming van het erfdeel van de nabestaanden.
